MDES และ ETDA ผนึกกำลัง DGC สปป.ลาว ผลักดันความร่วมมือวางแนวทางกำกับแพลตฟอร์มดิจิทัลอย่างเป็นธรรม
ในโลกที่การคลิกเพียงหนึ่งครั้งสามารถเชื่อมต่อผู้คนข้ามพรมแดน แพลตฟอร์มดิจิทัลจึงกลายเป็นโครงสร้างพื้นฐานของเศรษฐกิจและสังคมอย่างเลี่ยงไม่ได้ แต่ในขณะที่อิทธิพลของแพลตฟอร์มเติบโตแบบไร้ขอบเขต แนวทางกำกับดูแลระดับภูมิภาคที่ชัดเจนในอาเซียนยังมีความท้าทายที่จะตอบโจทย์ยุคใหม่ที่เต็มไปด้วยปัญหาอย่างข่าวปลอม การหลอกลวงออนไลน์ อัลกอริทึมที่ไม่โปร่งใส หรือการเก็บข้อมูลผู้ใช้อย่างไร้การควบคุม
นี่คือจุดเริ่มต้นของ “ASEAN Workshop on Regional Recommendations for Digital Platform Regulation” เวทีหารือเชิงนโยบายระดับภูมิภาคที่จัดขึ้น ณ กรุงเทพมหานคร เมื่อวันที่ 4–5 กันยายน 2568 โดยสำนักงานพัฒนาธุรกรรมทางอิเล็กทรอนิกส์ (ETDA) กระทรวงดิจิทัลเพื่อเศรษฐกิจและสังคม (ดีอีเอส) ร่วมมือกับศูนย์บริหารรัฐบาลดิจิทัล (Digital Government Center: DGC) กระทรวงเทคโนโลยีและการสื่อสาร (Ministry of Technology and Communications: MTC) สปป.ลาว ในฐานะเจ้าภาพร่วม
การประชุมครั้งนี้เป็นความพยายามแรกของอาเซียนในการผลักดันข้อเสนอเชิงนโยบายเพื่อวาง “แนวทางร่วมระดับภูมิภาค” ว่าด้วยการกำกับดูแลแพลตฟอร์มดิจิทัล โดยมีผู้แทนจากประเทศสมาชิกอาเซียนเข้าร่วม พร้อมด้วยผู้แทนจากสำนักงานเลขาธิการอาเซียน และผู้เชี่ยวชาญจากสหรัฐอเมริกา สหภาพยุโรป ญี่ปุ่น และองค์การยูเนสโก
จุดเด่นสำคัญที่สุดของเวทีนี้ นอกเหนือจากการแลกเปลี่ยนประสบการณ์ระหว่างประเทศ ยังมีการนำเสนอผลการศึกษาของ ETDA ศูนย์รัฐบาลดิจิทัล สปป.ลาว และสถาบันวิจัยเพื่อการพัฒนาประเทศไทย (TDRI) ว่าด้วยภูมิทัศน์ของแพลตฟอร์มดิจิทัล และการกำกับดูแลในอาเซียนเปรียบเทียบกับประสบการณ์ของภูมิภาคอื่น และมีการนำเสนอร่างข้อเสนอเบื้องต้นอย่างเป็นทางการครั้งแรกบนเวทีนี้ โดยมีเป้าหมายเพื่อวางหมุดหมายให้กับความร่วมมือระยะยาวของภูมิภาคในการกำกับดูแลแพลตฟอร์มดิจิทัลอย่างมีประสิทธิภาพ เป็นธรรม และเชื่อมโยงกันได้
เราไม่สามารถกำกับแพลตฟอร์มได้โดยประเทศเดียว
ศาสตราจารย์พิเศษ วิศิษฏ์ วิศิษฏ์สรอรรถ ปลัดกระทรวงดิจิทัลเพื่อเศรษฐกิจและสังคมของไทย กล่าวสะท้อนโจทย์ใหญ่ที่สุดของการกำกับดูแลในยุคนี้อย่างตรงไปตรงมาว่า แพลตฟอร์มดิจิทัลจำนวนมากไม่มีตัวตนทางกายภาพในประเทศที่ให้บริการ ซึ่งทำให้การกำกับดูแลโดยรัฐชาติแต่ละประเทศ โดยเฉพาะประเทศขนาดเล็ก กลายเป็นเรื่องที่ยากขึ้นเรื่อย ๆ ซึ่งตัวอย่างแนวทางของสหภาพยุโรปในการสร้างกติกากลาง และความร่วมมือกันของประเทศสมาชิกซึ่งทำให้เสียงของสหภาพยุโรปมีน้ำหนักมากขึ้นในการเผชิญกับแพลตฟอร์มข้ามชาติขนาดใหญ่
ศาสตราจารย์พิเศษ วิศิษฏ์ กล่าว่า การกำกับภายในประเทศเองก็ซับซ้อนเช่นกัน เนื่องจากกฎระเบียบเกี่ยวกับแพลตฟอร์มไม่ได้อยู่ในมือกระทรวงเพียงกระทรวงเดียว แต่ยังเกี่ยวข้องกับหน่วยงานกำกับดูแลเฉพาะด้าน เช่น ธนาคารแห่งประเทศไทย ตลาดหลักทรัพย์แห่งประเทศไทย หรือแม้แต่กรมการขนส่งทางบก ยิ่งตอกย้ำความจำเป็นของการประสานระหว่างหน่วยงานด้านดิจิทัลกับหน่วยงานอื่น
คุณวรรณภา พรมมัธยันต์ รองอธิบดีศูนย์บริหารรัฐบาลดิจิทัล กระทรวงเทคโนโลยีและการสื่อสารแห่ง สปป.ลาว กล่าวว่าอ ไม่มีประเทศใดสามารถรับมือกับภัยจากแพลตฟอร์มได้ลำพัง โดยเฉพาะเมื่อภัยคุกคามอย่าง misinformation หรือ online scam ล้วนเคลื่อนที่ข้ามพรมแดน
ข้อเสนอจากงานวิจัย: จุดเริ่มต้นของความร่วมมือในภูมิภาคอาเซียน
ข้อเสนอจากการศึกษา ครอบคลุมหลายมิติ เช่น การจัดให้มี market inquiry หรือการศึกษาตลาดเชิงลึกในด้านการแข่งขันทางการค้าของแพลตฟอร์ม การสร้างฐานข้อมูลสินค้าหรือบริการที่ไม่ปลอดภัยในระดับอาเซียน การกำหนดนโยบาย “Know Your Business Customer (KYBC) สำหรับผู้ขายใน marketplace การส่งเสริมบทบาทของแพลตฟอร์มขนาดใหญ่ในการยกระดับความโปร่งใสโดยเฉพาะในประเด็นที่ส่งผลกระทบต่อผู้บริโภคอย่างมีนัยสำคัญ ตลอดจนการพัฒนาความร่วมมือระดับภูมิภาคเพื่อรับมือและบังคับใช้กฎหมายที่เกี่ยวข้องกับภัยคุกคามที่ข้ามพรมแดน เช่น online scams เป็นต้น
ดร. สลิลธร ทองมีนสุข นักวิชาการอาวุโสของ TDRI กล่าวว่า เราเห็นชัดว่าประเทศต่าง ๆ มีความตื่นตัวในการแลกเปลี่ยนข้อมูลด้าน online fraud และการเฝ้าระวังภัยจากอัลกอริทึมมากขึ้น การสร้างกลไกความร่วมมือในเรื่องนี้จะเป็นอีกหนึ่งตัวอย่างของประโยชน์ที่เป็นรูปธรรมจากแนวทางภูมิภาค และอธิบายว่า “ข้อเสนอจากงานวิจัยครั้งนี้ ไม่เพียงสะท้อนภาพรวมของสภาพแวดล้อมทางกฎหมายและแนวนโยบายในประเทศต่าง ๆ เท่านั้น แต่ยังเน้นไปที่การสร้างความร่วมมือและแนวทางร่วมกันในการแก้ไขปัญหาที่ "ยืดหยุ่นและค่อยเป็นค่อยไป” (phased and flexible cooperation) เพื่อให้ประเทศสมาชิกสามารถเลือกหยิบไปปรับใช้ตามลำดับความสำคัญของแต่ละประเทศ
จากเวทีหารือสู่กลไกระดับภูมิภาค: อาเซียนกำลังเดินหน้าอย่างเป็นรูปธรรม
ในช่วงท้ายของเวทีหารือ ตัวแทนจาก ETDA ซึ่งรับหน้าที่เป็นเจ้าภาพร่วมในโครงการนี้กับ สปป.ลาว ได้กล่าวถึงแผนการดำเนินงานต่อจากนี้ โดยระบุว่า การจัดทำร่างข้อเสนอจากผลการศึกษา และจะเข้าสู่กระบวนการรับฟังความคิดเห็นทั้งในประเทศไทยและสมาชิกอาเซียน จากนั้นจะมีการสรุปและจัดทำเป็นรายงานฉบับสมบูรณ์เพื่อส่งต่อให้สำนักงานเลขาธิการอาเซียนพิจารณาเผยแพร่ต่อไป
Mr. Hazremi Hamid ตัวแทนจากสำนักเลขาธิการอาเซียนสะท้อนว่า สิ่งสำคัญที่สุดไม่ใช่เนื้อหาของข้อเสนอเท่านั้น หากคือ “เส้นทางนำไปปฏิบัติ” ที่เชื่อมโยงข้อเสนอเหล่านี้กับกรอบความร่วมมือของอาเซียนที่มีอยู่แล้วอย่าง DEFA (Digital Economy Framework Agreement) และ ADM2030 (ASEAN Digital Masterplan 2030) ทั้งนี้ DEFA ซึ่งมีบทบัญญัติว่าด้วยการแข่งขัน ความปลอดภัยออนไลน์ ความปลอดภัยทางไซเบอร์ และประเด็นเกิดใหม่อย่าง AI ซึ่ง DEFA จะกลายเป็นกลไกที่สำคัญของการกำกับดูแลแพลตฟอร์มดิจิทัลของอาเซียนต่อไป
และเพื่อเป็นการผลักดันอย่างต่อเนื่อง อีกหนึ่งเวทีสำคัญที่กำลังจะเกิดขึ้นคือ ASEAN-UNESCO Multistakeholder Forum on the Governance of Digital Platform ซึ่งจะจัดขึ้นในช่วงวันที่ ๒๐ - ๒๒ ตุลาคมนี้ โดยประเทศไทย จะร่วมเป็นเจ้าภาพกับยูเนสโก (UNESCO) สำนักงานเลขาธิการ และ European University Institute (EUI) เพื่อเปิดพื้นที่ให้ผู้มีส่วนได้ส่วนเสียจากภาครัฐ ภาคธุรกิจ และภาคประชาสังคม มีส่วนร่วมให้ความเห็นต่อแนวทางการกำกับดูแลแพลตฟอร์มดิจิทัลดังกล่าว ทั้งในแง่ของประสิทธิภาพ ความเป็นธรรม และการบังคับใช้จริง
จุดตั้งต้นของอาเซียนเพื่ออนาคตดิจิทัลที่ยั่งยืน
เมื่อเศรษฐกิจดิจิทัลของอาเซียนเติบโตแบบก้าวกระโดด และแพลตฟอร์มดิจิทัลมีลักษณะที่ข้ามพรมแดน การขาดความร่วมมือย่อมเสี่ยงทำให้ประเทศสมาชิกต้องรับมือกับความท้าทายเพียงลำพัง
เครื่องมือต่างๆ ในระดับภูมิภาคอาเซียน แม้ไม่ได้มีลักษณะเป็นกฎหมายชุดเดียวที่ใช้กับทุกประเทศ แต่อาจเริ่มต้นจากการตกลงร่วมกันในหลักการ แล้วค่อย ๆ สานต่อสู่โครงสร้างความร่วมมือที่ยืดหยุ่น เชื่อมโยง และเข้มแข็งขึ้นตามลำดับ
การประชุมเชิงปฏิบัติการครั้งนี้จึงเป็นจุดตั้งต้นของการสร้างความร่วมมือกันของภูมิภาค ซึ่งจะกลายเป็นแนวทางนำไปสู่ระบบนิเวศดิจิทัลที่มีความเชื่อมั่น โปร่งใส และคุ้มครองผู้บริโภคได้อย่างแท้จริง
