วันที่ 22 ก.ย.68 ภาคประชาสังคมเชียงใหม่ กลุ่มผู้ใช้น้ำฝายพญาคำ และนักวิชาการ ร่วมกันจัดวงเสวนาและออกแถลงการณ์คัดค้านโครงการรื้อฝายพญาคำ ซึ่งเป็นหนึ่งในแผนงานแก้ปัญหาน้ำท่วมในภาคเหนือ โดยยืนยันว่าฝายพญาคำไม่ใช่สาเหตุหลักของน้ำท่วม และการรื้อฝายจะส่งผลกระทบต่อมรดกภูมิปัญญาและระบบนิเวศ
ที่ประชุมได้มีการหารือและนำเสนอทางเลือกอื่น ๆ ที่เหมาะสมกว่าการรื้อฝาย โดยชี้ให้เห็นว่าต้นเหตุของปัญหาน้ำท่วมเชียงใหม่ที่แท้จริงคือการบุกรุกพื้นที่ริมแม่น้ำปิงและปัญหาอื่น ๆ ที่ควรได้รับการแก้ไขอย่างเร่งด่วนมากกว่า
นายชัชวาลย์ ทองดีเลิศ ประธานมูลนิธิสืบสานล้านนาและประธานสภาลมหายใจเชียงใหม่ พร้อมผู้ร่วมประชุม ได้ร่วมกันแถลงการณ์ “9 เหตุผล ไม่ควรรื้อฝาย” เพื่อเป็นข้อเสนอต่อภาครัฐ โดยมีสาระสำคัญดังนี้
ฝายไม่ใช่สาเหตุหลักของน้ำท่วม: ข้อมูลการล้นตลิ่งชี้ว่าน้ำเริ่มเอ่อที่บริเวณสะพานภาค 5 ซึ่งอยู่ห่างจากฝายพญาคำลงไป 2.5 กิโลเมตร
ประสิทธิภาพการระบายน้ำยังดี: ฝายพญาคำกว้าง 96 เมตร จากเดิม 130 เมตร ซึ่งพื้นที่ที่แคบลงเกิดจากการทำคันดินของหน่วยงานรัฐ ไม่ใช่โครงสร้างของฝาย
ข้อมูลการประเมินไม่สะท้อนความจริง: เหตุผลเรื่องการยกตัวของน้ำและการสะสมตะกอนที่ใช้อ้างในการรื้อฝาย เป็นเพียงการเปรียบเทียบเชิงประมาณการ ไม่ใช่การคำนวณที่แท้จริง
กระทบต่อมรดกภูมิปัญญา: ระบบเหมืองฝายล้านนาได้รับการขึ้นทะเบียนเป็นมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมระดับชาติในปี พ.ศ. 2558 การรื้อฝายเท่ากับการทำลายมรดกทางวัฒนธรรม
ทำลายประโยชน์ด้านสิ่งแวดล้อมและสังคม: พื้นที่บริเวณฝายเป็นแหล่งอนุบาลสัตว์น้ำและช่วยเพิ่มออกซิเจนในน้ำ ซึ่งเป็นประโยชน์ต่อระบบนิเวศ
กระบวนการมีส่วนร่วมไม่รอบด้าน: การรับฟังความคิดเห็นจัดขึ้นโดยหน่วยงานเจ้าของโครงการ ซึ่งให้ข้อมูลที่สนับสนุนการรื้อฝายเพียงอย่างเดียว ทำให้เกิดข้อกังขาเรื่องความเป็นกลาง
ไม่ควรพึ่งพาระบบน้ำสำรองเดียว: แม้จะมีแผนผันน้ำเข้าลำเหมืองที่อื่น แต่เมืองที่มีความสามารถในการปรับตัว (Resilience city) ไม่ควรพึ่งพาระบบใดระบบหนึ่ง
ตัดขาดรากเหง้าวัฒนธรรม: ระบบเหมืองฝายเป็นรากฐานทางวัฒนธรรมที่สืบทอดมาอย่างยาวนานกว่า 700 ปี
ควรเปิดการมีส่วนร่วมสูงสุด: การแก้ไขปัญหาน้ำท่วมควรเป็นไปในแนวทางที่ประชาชนมีส่วนร่วมอย่างแท้จริง และมองหาแนวทางปรับปรุงฝายให้ดีขึ้น แทนที่จะรื้อทิ้ง
ที่ประชุมยังเสนอทางเลือกอื่น โดยระบุว่าการปรับปรุงสภาพฝายพญาคำและภูมิทัศน์โดยรอบให้เหมาะสมสามารถช่วยเพิ่มประสิทธิภาพการไหลของน้ำได้ดี และใช้งบประมาณไม่เกิน 13 ล้านบาท ซึ่งน้อยกว่างบประมาณที่ตั้งไว้สำหรับรื้อฝายถึง 1.4 ล้านบาท
โครงการรื้อฝายพญาคำเป็นส่วนหนึ่งของแผนแก้ไขปัญหาน้ำท่วมตามมติคณะรัฐมนตรี ซึ่งได้รับการจัดสรรงบประมาณ 171.4 ล้านบาท แบ่งเป็นการขุดลอกลำน้ำปิงและรื้อฝายเก่า 3 แห่ง ได้แก่ ฝายพญาคำ ฝายหนองผึ้ง และฝายท่าวังตาล